در حال حاضر علاوه بر امکان پخش آنلاین برنامه رادیو گلها، تهیه و خرید آرشیو رادیو گلها بر روی دی‌وی‌دی نیز توسط برخی فروشگاه‌ها امکان‌پذیر است.
در ادامه امکان دانلود برنامه رادیو گلها وجود دارد و منبع مرتبط با پخش آنلاین این آرشیو بزرگ موسیقی سنتی ایران معرفی شده است. همچنین درباره تاریخ موسیقی ایران در دوران حمله اعراب، پس از انقلاب و دوران هخامنشی صحبت شده است.
"ادیب خوانساری، مرتضی محجوبی و مرضیه در ایستگاه رادیو در میدان ارگ تهران"
ویدئو: گلچینی از برنامه های گلهای رنگارنگ با آوای بانو پوران
دانلود برنامه گلها با کیفیت بالا
یک شاخه گل | برنامهٔ شمارهٔ ۴۱۷ | ۵۸ دقیقه | ۵۱ مگابایت
گل های رنگارنگ | برنامهٔ شمارهٔ ۲۴۴ | ۲۸ دقیقه | ۲۴ مگابایت
گل های تازه | برنامهٔ شمارهٔ ۲۳ | ۲۵ دقیقه | ۱۷ مگابایت
گل های صحرایی | برنامهٔ شمارهٔ ۶۰ | ۱۴ دقیقه | ۱۲ مگابایت
برگ سبز | برنامهٔ شمارهٔ ۶۳ | ۲۷ دقیقه | ۲۳ مگابایت
Read More: Iranian Traditional Music Dastgah Classification.
آغاز و تاریخچه برنامه رادیو گلها
برنامه‌های رادیویی به نام گلها (رادیو گلها)، در واقع مجموعه‌ای از برنامه‌های رادیویی موسیقی هستند که در ابتدا با برنامهٔ «گل های جاویدان» به مدیریت آقای داوود پیرنیا در ۱۳۳۵ آغاز شد. وی که قبلا در یک دوره از پنج دوره نخست وزیری احمد قوام، معاون وی بود، موفق شد جمع بزرگی از بزرگان علم و ادب پارسی را در کنار منتقدان، نوازندگان و خوانندگان بزرگ زمان با خود همراه سازد تا این گنجینهٔ عظیم را به یادگار بگذارند.
این برنامه در دورهٔ سرپرستی آقای نصرت‌الله معینیان، بر مدیریت کلی رادیو ملی ایران ساخته شد و آن‌طور که از شواهد پیداست با حمایت بسیار از این برنامه همراه بوده است.
گل های جاویدان با سری برنامه‌های دیگری در مدت سرپرستی و مدیریت داوود پیرنیا ادامه پیدا کردند. وی در در سال ۱۳۴۶ از مدیریت آن کناره‌گیری کرد. در چند سال آینده، رهی معیری، محمد میرنقیبی و جهانبخش پازوکی مدیریت رادیو گلها را به عهده گرفتند که سال‌های چندان با ثباتی در تاریخ این مجموعه نیستند. تا این که در ۱۳۵۱ برنامهٔ جدیدی به مدیریت هوشنگ ابتهاج آغاز گردید که نام آن «گل های رنگارنگ» شد.
در قالب برنامه‌های این مجموعه از ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷، ۸۵۰ ساعت مقدمه، تک‌نوازی، آواز و شعرخوانی تولید شد.
برنامه‌های رادیویی گلها در سال ۱۳۹۱ به همت پژوهشگر دانشگاه سواس (SOAS)، جین لویسون، با حمایت بنیاد میراث ایران در لندن (Iran Heritage Foundation) و کتابخانهٔ بریتانیا (The British Library) پس از ۷ سال پژوهش و گردآوری، به صورت دیجیتالی تهیه شد و در دسترس عموم در دسترس است. در زمان انتشار خبر دیجیتالی شدن برنامه‌های رادیو گلها، ۱۴۶۱ برنامه از سری برنامه‌های «برگ سبز، گل های تازه، گل های جاویدان، گل های رنگارنگ، گل های صحرایی، یک شاخه گل» در وب‌سایت این پروژه در دسترس بود، که ممکن است تا کنون بر این تعداد افزوده شده باشد.
نام‌های دیگری که در آرشیو بازارچه می‌بینید، سایر برنامه‌های حوزهٔ موسیقی در رادیو تهران و بعدا رادیو ایران آن زمان هستند. بنا به تغییرات مدیریتی و تعدد برنامه‌های ساخته شده در این دوره از تاریخ رادیوی ایران، این که چه عنوانی را زیرمجموعهٔ برنامه‌های رادیو گلها ببینیم یا نه، مورد بحث خواهد بود. به این شکل، آرشیو بازارچه در واقع شامل ۸ عنوان برنامهٔ بیشتر نسبت به آرشیو آنلاین جین لویسون خواهد بود. هرچند طبعا کار عظیم تحقیقاتی که در این پروژه صورت گرفته قابل قیاس با گردآوری صرف نیست. پیشنهاد می‌شود مقالهٔ جین لویسون در معرفی رادیو گلها و داستان دیجیتالی کردن آن را بخوانید.
ارکستر گلها اولین ارکستر گلها در برنامۀ گلهای جاویدان با حضور چند نوازندۀ معروف شکل گرفت: مرتضی محجوبی، ابوالحسن صبا، علی تجویدی، مهدی خالدی، محمد شیرخدایی، حسین همدانیان و سلیم فرزان از این نوازندگان بودند که نام آنها در ابتدای برنامه برده میشد. بعد از وسعت یافتن برنامۀ گلها، ارکستر نیز از نوازندگان جوان و با استعداد استفاده کرد. پرویز یاحقی و همایون خرم از جوان‌ترها و محمود تاج‌بخش از قدیمی‌ترها، همچنین رضا ورزنده و امیرناصر افتتاح نیز جزو این نوازندگان بودند. بعدها نوازندگان برجسته‌ای از هنرستان موسیقی ملی به سرپرستی روح‌الله خالقی نیز به این ارکستر اضافه شدند. نصرالله زرین‌پنجه (تار) از استادان و علیرضا ایزدی شیرازی (ویولنسل) از جوان‌ترها بودند. صدای اصلی ارکستر گلها در حدود سال‌های ۱۳۳۶-۱۳۳۹ ش شکل گرفت و سازهای زهی آرش‌های (ویولون‌ها)، تار(ها)، تنبک، کلارینت و فلوت در آن نقش اصلی داشتند. سنتور کم‌کم جای خود را به پیانو داد و «نی» نیز کم‌کم وارد صدای ارکستر شد. بازسازی ارکستر گلها در دو نوبت، ثمرۀ کوشش روح‌الله خالقی بود که می‌خواست آثاری از استادش علینقی وزیری را باشکوه هر چه تمام‌تر «بازنوازی» کند و این کار را هم به بهترین نحو انجام داد. ارکستر گلها بعد از۱۳۴۰– ۱۳۴۱ش با استخدام تعدادی از نوازندگان فارغ‌التحصیل از هنرستان عالی موسیقی (مثل فریدون شهبازیان و حسن یوسف زمانی و رحمت‌الله بدیعی) و استفاده از چند نوازندۀ غیرایرانی در بخش‌های هارمونیک، تجدید سازمان شد و توانست قدرتمندتر از سابق عمل کند. در زمان سرپرستی جواد معروفی نیز این ترکیب ارکستری، نسبتاً حفظ شد. با این تفاوت که در ارکستر گلهای دورۀ معروفی، صدای خانوادۀ ویولون‌ها بر صدای سایر سازها مسلط بود و هارمونی چهار بخشی در آن رعایت میشد. صدای ارکستر گلهای دورۀ خالقی، دارای دینامیسم بیشتر و رنگ‌آمیزی صوتی غنی‌تر بود و برای سازها و تکنوازی‌ها، نقش‌آفرینی‌های زیبایی در نظر گرفته شده بود. صدای ارکستر گلهای دورۀ جواد معروفی، از یک‌دستی صوتی، زهی‌های پُر صدا، نقش مهم پیانویی اکمپانیمان (تخصص جواد معروفی در نوازندگی) و برجستگی خط آوازی صدای ارکستر، برخوردار بود. صدای این ارکستر در گذر زمان و تجربه یافتن نوازندگانش پخته‌تر شد و در سال‌های ۱۳۵۲-۱۳۵۶ ش به اوج رسید. این ارکستر بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ش به دستور ریاست سازمان رادیو تلویزیون برای همیشه منحل شد و خاطرۀ آن فقط در ضبط‌ها باقی مانده است.
پخش آنلاین برنامه رادیو گلها
پخش آنلاین برنامه های رادیو گلها از طریق وبسایتی که به همت پژوهشگر دانشگاه سواس (SOAS)، جین لویسون، با حمایت بنیاد میراث ایران در لندن (Iran Heritage Foundation) و کتابخانهٔ بریتانیا (The British Library) ایجاد شده است ممکن است. همچنین در گذشته وب‌سایت www.radiogolha.net نیز امکان پخش زنده و آنلاین برنامه رادیو گلها را فراهم آورده بود که اکنون ظاهرا به دلیل مشکلات فنی این وب‌سایت قادر به پخش برنامه‌ها نیست.
Read More: Iranian Classical Music: The Discourses and Practice of Creativity
موسیقی در عصر هخامنشیان
نقل از هردوت، که در دوران امپراتوری هخامنشی که به امپراطوری پارسی نیز معروف است، موسیقی نقش مهمی بخصوص در دربارها داشته‌است. او می‌گوید که برای مراسم مذهبی پرستش خداوند، وجود موسیقی بسیار ضروری بوده‌است. پس از ابلاغ دین پیامبر زرتشت، میترا، شخصی که به عنوان داواً یک خدای دروغین یا شیطان و همچنین بتان دیگر بیشتر و بیشتر مقبول واقع شدند.
اصطلاح خنیای باستانی ایرانی یک اصطلاح مربوط به عصر پس از هخامنشیان است. فارسی زبان مورد استفاده در دربارها به همراه زبان پهلوی، زبان رسمی دوران امپراطوری ساسانی ۶۴۲–۲۲۴ میلادی بوده و در برگیرنده اکثریت همان کلمات و همان گرامر زبان پهلوی بوده‌است؛ بنابراین کلمه مورد استفاده برای موسیقی در دوران ساسانی و در دوران ناب فارسی معاصر در واقع کلمه خنیا می‌باشد.
آشنایی با تاریخچه موسیقی ایران در دوره حمله اعراب
دوره حمله اعراب: قبل از حمله اعراب، ملودی‌هایی که در آن نغمه هائی از اوستا بنام مازدین نواخته میشد که با آن حال و هوا همخوانی داشت. پس از حمله اعراب بسیاری از مدها و ملودی‌ها بدلیل تهاجم اعراب که موسیقی را به عنوان مسئله‌ای غیر اخلاقی می‌دانستند، از بین رفتند.
هنگامی که اسلام بعنوان مذهب مسلط ایران پذیرفته گردید، تصمیم حکمرانان منع کلی موسیقی و بعدها دلسرد کردن مردم از زمزمه ادعیه مازدین بود.
موسیقی سنتی تا قرن بیستم در دادگاه‌ها نواخته می‌گردید. در زمان حکومت اسلامگرایان افراطی قرون وسطی، موسیقی بصورت مخفیانه نواخته میشد.
اگر چه اکثر حاکمان عرب فعالیت‌های مرتبط با موسیقی را ممنوع اعلام کردند، دیگران به موسیقی دانان ایران دستور دادند که قطعاتی را به صورت کتاب تصنیف کنند که به عربی آن را «کتاب موسیقی کبیر» به معنای کتاب اعظم موسیقی می‌خواندند.
رهبران مذهبی اسلام در آغاز موسیقی را تحریم کرده و مایه فساد و بیهودگی می‌دانستند. اما در زمان عباسیان که به سبک ساسانیان دربار خویش را اداره می‌کردند، جنبه‌های دنیوی و غیردینی موسیقی افزایش یافت و موسیقی رونق تازه‌ای یافت؛ بعضی بزرگان موسیقی این دوران عبارتند از: ابوالفرج اصفهانی، عبدالقادرمراغی، [قطب الدین محمود شیرازی]، حکیم ابونصر فارابی و صفی الدین ارموی.
موسیقی دستگاهی در دوران جنگ ایران و عراق
روند تاثیرپذیری و تاثیرگذاری موسیقی دستگاهی بر جامعه پس از حمله عراق به ایران ادامه یافت و موسیقیدانان تا پایان دهه ۶۰ علاوه بر تولید قطعات موسیقی دستگاهی، نگاهی جدی به جنگ و احساسات جامعه داشتند.
از ۱۲ آلبوم چاووش، محتوای تعداد زیادی از قطعه‌های موسیقی در شش مجموعه آن تحت تاثیر فضای سیاسی ایران بوده است. محمدرضا شجریان و شهرام ناظری خوانندگی اکثر این قطعات را بر عهده داشتند.
البته همراهی با رویدادهای سیاسی و اجتماعی تنها شاخصه موسیقی سنتی در سال‌های اول پس از انقلاب نبود بلکه مهمترین آثار حوزه موسیقی اصیل ایران طی ۴۰ سال گذشته در همین سال‌‌ها تولید شده است.
